Bởi vậy, cần có một cuộc nói chuyện "sâu séc" à "sâu sắc" về hành trình này. Gọi là sâu sắc cũng chỉ là chủ quan thôi nha 😄 Bạn nào hay hơn hoặc giỏi hơn thì cứ mạnh dạn chia sẻ suy nghĩ và quan điểm ra để cộng đồng học tập.

Giờ thì chúng ta khám phá câu chuyện về hành trình chinh phục vị trí Middle IT BA.

Đây sẽ là một chuỗi bài viết kể lại những gì mình đã trải qua hoặc đã quan sát được từ người khác, cũng như chiêm nghiệm, đúc kết được qua những bài học, và cả những lần "vấp ngã" để anh em có thể rút kinh nghiệm.

👉 Hôm nay, mình bắt đầu với Phần 1: Hiểu rõ vai trò và kỳ vọng – bước đầu tiên để biết mình đang đứng đâu và cần đi hướng nào.

🐣 Ngày đầu làm Junior BA: Ngơ ngác như gà con lạc mẹ

Hồi mới vào nghề, chúng ta thường được giao việc kiểu:

• "Viết cái User Story này đi"

• "Ghi biên bản cuộc họp này nhé"

Mình cứ cắm đầu làm, nhưng trong đầu đầy câu hỏi:

• BA là làm gì?

• Junior với Middle khác nhau thế nào?

Mỗi lần sếp hỏi:
"Em thấy yêu cầu này có khả thi không?"
→ Mình chỉ biết gật gù, vì thật ra... chẳng hiểu gì cả! 😅

Nói không hiểu gì thì sợ sếp chê hoặc đánh giá kém.
Mà nói là hiểu hết thì thiệt tình đúng là "xạo chóa" quá đi

Muốn lên Middle BA, trước tiên phải hiểu rõ vai trò của mình và nhà tuyển dụng kỳ vọng gì.
Nếu không biết đích đến, làm sao mà đi đúng đường, phải không anh chị em?

🧩 Junior BA vs. Middle BA: Khác nhau ở điểm nào?

Hãy tưởng tượng:

• Junior BA như một trợ lý

• Middle BA là một "đạo diễn nhỏ" trong dự án

Junior BA:

• Làm việc theo hướng dẫn, kiểu như được giao gì thì làm nấy
  → Ví dụ: sếp bảo viết tài liệu, mình viết. Khách hàng nói gì, mình ghi lại y chang.

• Nhiệm vụ chủ yếu là hỗ trợ: ghi biên bản, nhập task vào Jira, hoặc giúp QA kiểm tra lỗi.

• Kỹ năng còn cơ bản: thường chỉ biết dùng Jira, Confluence, và giao tiếp ở mức "vừa đủ".

• Hạn chế lớn nhất: chưa biết cách xử lý khi khách hàng yêu cầu mâu thuẫn, hoặc khi đội dev bảo: "Cái này không làm được đâu!"

Middle BA:

• Độc lập hơn: tự mình thu thập yêu cầu, phân tích và đề xuất giải pháp
  → Ví dụ: khách hàng muốn “hệ thống nhanh hơn”, Middle BA sẽ hỏi:
  “Nhanh là bao nhiêu? 2 giây hay 5 giây?” rồi phối hợp với đội dev để tìm cách làm.

• Đóng vai trò cầu nối chính giữa business và technical

• Tham gia các giai đoạn quan trọng: kick-off, viết User Story, hỗ trợ triển khai

• Có thể dẫn dắt workshop yêu cầu mà không cần sếp đứng sau

• Kỹ năng đa dạng: biết vẽ BPMN, hiểu API, SQL, có thể thương lượng khi khách hàng đòi thêm tính năng phút chót

👉 Tóm lại:

• Junior BA là người “làm theo”

• Middle BA là người “dẫn dắt” một phần dự án

Hiểu được sự khác biệt này, mình bắt đầu thấy rõ mình cần làm gì để “lên level”.

🏢 Nhà tuyển dụng muốn gì ở một Middle BA?

Mình từng tra cứu các JD (Job Description) của Middle BA trên ITviec, và đúng là “hơi choáng”! 😳

Kỹ năng chuyên môn:

• Tự quản lý toàn bộ quy trình yêu cầu: từ phỏng vấn, viết User Story, xác nhận với dev

• Biết phân tích sâu: dùng kỹ thuật GAP, vẽ sơ đồ quy trình

• Hiểu cơ bản về công nghệ: biết API là gì, SQL dùng để làm gì

Kỹ năng mềm:

• Giao tiếp “pro”:

  • Nói chuyện với khách hàng thì dễ hiểu

  • Với dev thì đúng trọng tâm

  • Với sếp thì thuyết phục

• Quản lý stakeholders: từ khách hàng khó tính đến đội dev “cứng đầu”

• Chủ động và linh hoạt: không hoảng khi yêu cầu thay đổi phút chót

Kinh nghiệm:

• 2–4 năm làm BA

• Từng tham gia dự án từ đầu đến cuối

• Có kinh nghiệm dẫn dắt một phần dự án

Đọc xong JD, có thể bạn sẽ nghĩ:
“Trời ơi, mình còn thiếu cả tá thứ!”
→ Nhưng thay vì hoảng, mình bình tĩnh và phải phân tích khoảng cách để biết bản thân cần bổ sung gì.

🧠 Phân tích khoảng cách: Mình đang thiếu gì?

1. Tự đánh giá:

Ví dụ: tìm hiểu “Elicitation and Collaboration”.
→ Có thể bạn chỉ biết ghi yêu cầu, nhưng chưa hiểu cách đặt câu hỏi để đào sâu vấn đề và áp dụng trong thực tế.

Có những thứ tưởng biết nhưng thật ra... chả biết gì cả! 😅
Mình cũng từng vậy. Nhất là thời “tuổi trẻ”, chúng ta hay ảo tưởng sức mạnh.
Đây chính là "cục chì" kéo chúng ta lại, khiến mãi không tiến lên được.

2. Hỏi phản hồi:

• Nhờ sếp và các anh chị Senior BA góp ý
  → Ví dụ:

  • Sếp bảo: “Em giao tiếp tốt, nhưng cần chủ động hơn trong việc đề xuất giải pháp”

  • Anh Senior khuyên: “Học cách vẽ sơ đồ đi, giúp em trình bày rõ hơn”

👉 Đây là những người quan sát bạn sát sao nhất. Nhưng nhớ:

• Lọc lại thông tin, không phải lời khuyên nào cũng đúng

• Tư duy phản biện là điều cần có – đôi khi bạn sẽ nhận vài lời khuyên “như hạch” :))

3. So sánh với JD:

• JD yêu cầu “thành thạo mô hình hóa quy trình” → bạn chưa biết

• “Quản lý stakeholders” → bạn chỉ mới làm việc với PO, chưa gặp khách hàng khó tính

📌 Sau khi “soi gương”, bạn có thể nhận ra:

• Cần học thêm về mô hình hóa

• Cần cải thiện giao tiếp với khách hàng

• Cần chủ động hơn trong dự án

Từ đó, bạn bắt đầu lập kế hoạch để “lấp đầy khoảng cách” – nhưng chuyện đó, chúng ta sẽ làm rõ ở các phần sau nghen. Nhớ theo dõi chuỗi bài này! 😎

✅ Tổng kết:

Hành trình từ Junior lên Middle không phải ngày một ngày hai.
Nhưng chỉ cần hiểu rõ vai trò và kỳ vọng, bạn đã đi đúng hướng rồi.